برنامه دقیقی برای حفظ بازار عراق نداریم
صادرات ایران به عراق مدتی است، دچار مشکل شده است. بازرگانان و فعالان اقتصادی ایران براین باورند که اعمال نفوذ سیاسی عربستان در این کشور و همچنین فشار آمریکا باعث سیاستگذاری دوگانه نسبت به بازرگانان ایرانی در بازار عراق شده است. در همین زمینه، با ابراهیم محمد رضازاده که تا دو ماه قبل، رایزن بازرگانی ایران در عراق بود و اکنون دبیر میز عراق در سازمان توسعه تجارت است، گفت‌وگو کرده‌ایم.
با توجه به اخبار منتشرشده، بسیاری از فعالان اقتصادی براین باورند که حجم تجارت ایران با عراق کاهش یافته است. آیا شما با این نکته موافق هستید؟
خیر؛ با این که واردات عراق از تمام کشورها به نصف کاهش پیدا کرده بود، حجم تجارت این کشور با ایران، طی دو سال گذشته تغییر چندانی نداشته. به عنوان مثال، طی هفت ماه گذشته صادرات غیرنفتی ایران به عراق، افزایش 12 درصدی به خود دیده که ناشی از افزایش نیاز عراق پس از آزادسازی موصل و آغاز عملیات بازسازی است.
اخبار متفاوتی از کارشکنی مسئولان عراقی در برخورد با تاجران ایرانی منتشرشده است. آیا این برخورد واقعا وجود دارد؟
برخورد دوگانه‌ای دیده نشده بلکه اگر محدودیت و ممنوعیتی داریم، مختص ایران نیست و شامل همه کشورها می‌شود. این برخورد یا اعمال قوانین جدید برای واردات کالا به عراق، کارشکنی علیه ایران نیست. به عنوان مثال، تعرفه 25 درصدی لبنیات یا صد درصدی آب‌میوه، نه‌تنها برای ایران بلکه برای عربستان نیز اعمال می‌شود، اما عربستان برای افزایش سطوح رقابتی خود در این بازار به تولیدکنندگان خود، یارانه ارائه می‌کند.
تا چه حد اعمال نفوذ عربستان در این منطقه را عامل ممانعت از ورود کالاهای ایرانی می‌دانید؟
با توضیحاتی که قبلا ارائه شده، من اعتقادی به این ندارم که عربستان در این بازار اعمال نفوذ خاصی کرده، بلکه برای به دست آوردن بازار هزینه کرده است. نکته این جاست که ما خودمان در بازار عراق باید برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشیم.
جایگاه ایران در دوران بازسازی عراق را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ایران هنوز برنامه دقیقی برای حضور در این بازار ندارد. بسیاری از کشورها که به دنبال دستیابی به سهم بازار بیشتری از دوران بازسازی عراق هستند؛ بودجه‌های خاصی تصویب کرده‌اند و این بودجه را به صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی خود اختصاص داده‌اند. به این ترتیب که شرکت‌های پیمانکار در بازار عراق کار خواهند کرد، ولی مبالغ صورت وضعیت‌هایشان را از دولت خودشان دریافت می‌کنند تا دولت متبوع، متناسب با قراردادهایی که با دولت عراق منعقد کرده، مطالباتش را وصول کند.
این در حالی است که ایران چنین بودجه‌ای ندارد و اگر هم ارائه کرده باشد، به دلیل نرخ سود تسهیلات بانکی در کشور، قدرت رقابت چندانی برای صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی باقی نخواهد ماند. باید راهکاری منطقی‌تر در نظر داشته باشیم.
رقیبان اصلی ایران غیر از عربستان در عراق چه کشورهایی هستند؟
با توجه به برآوردهای انجام‌شده رقیبان ایران در بازار عراق به ترتیب ترکیه، چین و هندوستان هستند. چین و هندوستان با توجه به این که از طریق مرز آبی بدون مشکل می‌توانند کالاهایشان را به عراق صادر کنند، توانسته‌اند طی چند سال اخیر سهم بازار بیشتری را به خود اختصاص دهند. این دقیقا زمانی اتفاق افتاده که ترکیه به دلیل حمله داعش و مشکلات سیاسی، سهم کمتری به دست آورده و ایران هم که شرایط مشخصی دارد. البته من اعتقاد دارم، اگر به دنبال حفظ بازار عراق در بلندمدت هستیم، باید برای این بازار هزینه کنیم، چون رقیبان همواره در حال هزینه کردن هستند.
بسیاری از تاجران خصوصا شرکت‌های خدمات مهندسی از دولت عراق مطالباتی دارند که هنوز دریافت نکرده‌اند. از کل این رقم اطلاع دارید؟
به‌طور کلی، دو دلیل اصلی وجود دارد که پروژه‌های فنی مهندسی در عراق متوقف یا تعطیل شده‌اند که یکی مربوط به ناآرامی‌ها و درگیری‌های دولت با داعش بوده و دیگری کاهش قیمت نفت. در بخش اول به دلیل ناامنی‌های ایجادشده در مناطق مختلف از سوی نیروهای داعشی و همچنین هزینه‌های روزانه 100 میلیون دلاری دولت برای مقابله با آنها پولی برای هزینه‌های عمرانی باقی نمانده بود. از سوی دیگر کاهش قیمت نفت باعث شد، کسری بودجه قابل توجهی در عراق ایجاد شود که تمام پروژه‌های عمرانی را در این کشور تحت تأثیر خود قرار داده بود. درباره میزان مطالبات شرکت‌های خدمات فنی مهندسی ایران از این کشور لازم است توضیح دهم، به دلیل این که برخی شرکت‌ها بدون اطلاع سفارت و سازمان توسعه تجارت وارد بازار عراق شده‌اند و بعضا با بخش خصوصی عراق وارد معامله شده‌اند، اطلاع دقیقی در این زمینه نداریم، اما برآوردهایمان مطالبه یک میلیارد دلاری این شرکت‌هاست.
آیا مسئولان ایران برای برطرف کردن این مشکل وارد عمل شده‌اند؟
بله؛ مذاکرات گسترده‌ای در سطوح مختلف مقامات در این زمینه صورت گرفته، اما مشکل این جاست که اکنون دولت عراق پولی برای این کار ندارد. در آخرین تصمیم‌گیری‌ها قرار شد، دولت عراق به ازای مطالبه شرکت‌ها اوراق قرضه در اختیار شرکت‌ها قرار دهد تا این شرکت‌ها با نرخ 5درصد آن را در بانک‌ها نقد و استفاده کنند، اما بانک‌های عراقی هم منابع کافی برای تسویه این مبالغ نداشتد. به عنوان مثال، حتی از دولت اقلیم کردستان چکی داشتیم که هیچ کدام از بانک‌های عراقی امکان وصول آن را نداشتند. به همین دلیل، برای نقد کردن اوراق قرضه حتی تا 50 درصد هم از مبالغ اوراق کسر کردند که باعث عدم پذیرش اوراق از سوی شرکت‌های طلبکار شد.
نظر شما درباره افتتاح نمایشگاه تجاری عربستان در عراق چیست و چرا ایران که قرار بود اربعین امسال نمایشگاهی در عراق داشته باشد، نتوانست این نمایشگاه را برگزار کند؟
آنچه رسانه‌ها به عنوان نمایشگاه عربستان در عراق منتشر کرده‌اند، مربوط به حضور این کشور در چهل و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی عراق بود که همه کشورها حضور داشتند، اما از آنجا که عربستان قبلا در این نمایشگاه حضور نداشت ولی امسال با بیش از 60 غرفه بسیار پررنگ حاضر شد، کل نمایشگاه را تحت تأثیر قرارداد و برخی براین باور بودند که عربستان، نمایشگاه را برگزار کرده است، اما درباره نمایشگاه ایران در عراق طی سال‌های گذشته سازمان توسعه تجارت ایران نسبت به برگزاری نمایشگاه اختصاصی ایران خارج از مرزها تمایل چندانی نداشت و سختگیری‌های عمده داشت. مدتی است، تصمیم‌گیری برای این کار به سازمان توسعه تجارت و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان‌ها واگذار شده و این روند، مشکلاتی ایجاد کرده است.